.JPG)
“H Αφροδίτη μπροστά στον καθρέφτη” είναι το μοναδικό γυμνό του Ισπανού ζωγράφου Diego Velazquez (1599-1660) το οποίο σώζεται μέχρι τις μέρες μας. Απεικονίζει τη θεά του έρωτα, της ομορφιάς και της άνοιξης ξαπλωμένη στο κρεβάτι της, με την πλάτη στον θεατή. Χωρίς τα στολίδια ή τα λουλούδια τα οποία συνήθως την συνοδεύουν, απλή και παραδόξως μελαχρινή, η Αφροδίτη παρουσιάζεται, σαν ένα κοινό μοντέλο, μία σύγχρονη γυναίκα της εποχής. Το στοιχείο που την διαφοροποιεί από μία καθημερινή γυναίκα, είναι φυσικά η παρουσία του μικρού Έρωτα, του φτερωτού θεού και συνοδού της. Φορώντας μόνο μια κορδέλα, χωρίς τα βέλη και τη φαρέτρα του, χωρίς το μαντήλι στα μάτια που υποδηλώνει συχνά σε παραστάσεις την τυφλότητά του, ο Έρωτας κρατά έναν καθρέφτη μέσα από τον οποίο η θεά μας κοιτά. Ο καθρέφτης, διαχρονικό σύμβολο της αυτοαναφορικότητας, της γυναικείας αυταρέσκειας, ή ακόμη και ματαιοδοξίας αποτελεί σημαντικό εργαλείο στα χέρια των ζωγράφων, όχι απλώς ως σύμβολο των παραπάνω, αλλά ως μέσο σύνδεσης με τον θεατή και ένα «παράθυρο» στην τρίτη διάσταση.
Βέβαια, παρατηρούνται δύο ‘τεχνάσματα’ από την πλευρά του ζωγράφου. Εάν η θεά κοιτούσε τον εαυτό της, εμείς δεν θα μπορούσαμε να δούμε το είδωλο του προσώπου της στο κέντρο του καθρέφτη ή και ακόμη αν το βλέπαμε ο αντικατοπτρισμός θα περιόριζε εμφανώς το μέγεθός του. Παρόλο που το είδωλο στον καθρέφτη είναι θολό και αποδίδεται από τον Velazquez με ελεύθερη πινελιά, είναι εμφανές πως η Αφροδίτη δεν κοιτάζει τον εαυτό της, αλλά τον ζωγράφο και κατ’ επέκταση τον θεατή (venus effect). 
Ο ζωγράφος φιλοτέχνησε το έργο κάπου μεταξύ 1647 έως 1651, πιθανότατα κατά τη διάρκεια διαμονής στη Ρώμη. Βρισκόμαστε στην εποχή του Baroque και τα γυμνά ήταν ιδιαιτέρως σπάνια για την ισπανική τέχνη της εποχής, με εξαίρεση φυσικά τις ‘πονηρές’ συλλογές των βασιλέων και της αυλής τους. Την σκέψη και την καλλιτεχνική δραστηριότητα «κυριεύει» η Ιερά Εξέταση και οι Ισπανοί καλλιτέχνες επιτρεπόταν να προσλαμβάνουν μόνο άνδρες για γυμνά μοντέλα. Δεν είναι τυχαίο που ο καλλιτέχνης ζωγράφισε αυτό το γυμνό στην Ιταλία, όπου μια τέτοια απεικόνιση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμη και σεμνή μπροστά στην παρακαταθήκη των Ιταλών και ιδιαίτερα στο έργο του Michelangelo, που σχεδόν έναν αιώνα πριν είχε αποδώσει το γυμνό σώμα σε όλες τους τις στάσεις στην Capella Sistina του Βατικανού.
Η ανεπιτήδευτη ματιά του Velazquez και η τόσο απλή προσέγγιση του γυμνού γυναικείου σώματος μέσα από μία απόδοση που σαφέστατα καταδεικνύει οικειότητα προς το μοντέλο, ενισχύουν την εικασία πως μάλλον επρόκειτο για κάποια αγαπημένη του παρά για την θεά Αφροδίτη. Μάλιστα πιθανολογείται πως κατά το διάστημα αυτό απέκτησε και παιδί στην Ιταλία και ίσως η απεικονιζόμενη ήταν η μητέρα αυτού. Τα θερμά χρώματα, οι ώχρες και τα κόκκινα παραπέμπουν σαφέστατα στο έργο των Ιταλών του Βορρά και ιδίως σε αυτό του Tiziano ή ακόμη και του Tintoretto.
Το ενδιαφέρον της τέχνης για θέματα από την αρχαία μυθολογία και ιστορία, δεν αποτελεί νεωτεριστικό στοιχείο που εισάγεται την εποχή του Baroque. Η τέχνη της Αναγέννησης και του Μανιερισμού είχε δώσει πληθώρα δειγμάτων σε αυτό το πεδίο της θεματολογίας. Ο μύθος παρείχε την ευκαιρία στους καλλιτέχνες να αποδώσουν το γυμνό ανθρώπινο σώμα, επικαλούμενοι την ύπαρξη κάποιου βαθύτερου νοήματος με ηθικοπλαστικό, διδακτικό χαρακτήρα. Έγινε ένα σύμβολο γνώσης, όχημα των καλλιτεχνών προς την απελευθέρωση των ιδεών και της φαντασίας. 
Η Αφροδίτη ήταν μία ιδιαίτερα αγαπητή θεά στους ζωγράφους του 17ου αιώνα, που ως θεά της Ομορφιάς, ενσαρκώνει τις αρετές της νεότητας και του κάλλους. Κάπως έτσι λοιπόν και ο Velazquez μπόρεσε να απεικονίσει το τόσο θελκτικό και ακαταμάχητο γυμνό γυναικείο σώμα μέσα από ένα καθωσπρέπει περιτύλιγμα.
Στις 10 Μαρτίου του 1914, η σουφραζέτα Mary Richardson, προκάλεσε επτά κοψίματα στο έργο με μπαλτά και τιμωρήθηκε με την βαρύτερη των ποινών για πρόκληση φθοράς σε έργο τέχνης…6 μήνες φυλάκιση. Σε δήλωσή της είπε πως ήθελε να καταστρέψει την εικόνα της πιο όμορφης γυναίκας στην ιστορία της μυθολογίας, ως ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στην Κυβέρνηση που κατέστρεψε με την τιμωρία της μία συναγωνίστριά της, η οποία είναι ο πιο όμορφος χαρακτήρας στη σύγχρονη ιστορία. Αργότερα, το 1952, δήλωσε ότι απεχθανόταν «τον τρόπο με τον οποίο οι άντρες επισκέπτες 'κολλούσαν' μπροστά της όλη τη μέρα». Το έργο αποκαταστάθηκε από την ομάδα συντήρησης της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου.
Info
Diego Velazquez
“The toilet of Venus” or “Venus at her mirror” or “Venus and cupid” or “Rokeby Venus”
“Η Αφροδίτη μπροστά στον καθρέφτη”, “Αφροδίτη και έρως” “Αφροδίτη Rokeby”
122 εκ. x 177 εκ., π. 1647-51,
National Gallery, Λονδίνο
